Bicinia bij de 150 Psalmen

Het was Winston Churchill die zei “never waste a good crisis”. Dat is wat mij betreft ook van toepassing
op de coronacrisis die ook kerkelijk Nederland in 2020-2021 in haar greep hield.
Noodgedwongen moesten kerkdiensten in een kleinere setting worden gehouden. Zo ook in de Grote
Kerk te ’s-Hertogenbosch. Voor mij persoonlijk betekende dit dat de kerkdiensten begin 2020 werden
gevierd rondom het Strümphler-kabinetorgel. Dit eenmanualige, klankrijke instrument uit de late Barok
dan wel vroeg-Klassieke tijd inspireerde mij tot het schrijven van de voorliggende bicinia bij de 150
Psalmen.

Ik realiseerde me destijds dat veel organisten niet de luxe genieten van twee orgels in hun kerk of zelfs
maar één wat groter orgel met pedaal en meerdere klavieren. Op een instrument dat minder groot is
kunnen de mogelijkheden als kleiner worden ervaren. Organisten die niet improviseren zijn dan
aangewezen op de orgelliteratuur en bladmuziek gecomponeerd bij de liedboeken. Juist bij dat laatste is
de uitdaging van het vinden van interessante voorspelen best groot.

Met dat in het achterhoofd besloot ik voor de psalm die wekelijks op de orde van dienst stond een
bicinium te schrijven. De opdracht voor mezelf was dat een bicinium muzikaal interessant moest
worden, ‘künstlerisch’, en in een idioom dat op vrijwel elk orgel tot z’n recht komt. De keuze viel op
Barok, soms een beetje vroeger in de tijd, richting Renaissance, soms een beetje vooruit, richting de
Klassieken. Tweestemmigheid betekende voor mij ook: eventueel met enige oefening speelbaar door en
voor organisten van elk kaliber. Eén bicinium per week … ? Uiteindelijk schreef ik soms wel vier of vijf
bicinia per week vandaar dat deze bundel nu al gepresenteerd kan worden.

Van de 150 bicinia zijn de meeste overwegend fugatisch van opzet. Een enkele heeft kenmerken van een
meer concerto-achtige stijl met een ritornel, een enkele is een passacaglia. Getracht is om het karakter
van de melodie weer te geven, maar de melodie komt vrijwel nooit geheel letterlijk naar voren. Meestal is
melodisch materiaal van de eerste regel van de psalm het materiaal dat wordt gebruikt. Ook heb ik
geprobeerd zoveel mogelijk een idee vast te houden gedurende het bicinium zoals dat ook gebeurt in
bijvoorbeeld het Orgelbüchlein, de tweestemmige Inventionen of het Wohltemperierte Klavier van J.S.
Bach. De muziek van J.S. Bach heeft me soms een idee aangereikt, maar de bicinia kunnen er natuurlijk
geenszins bij in de schaduw staan.

Registratie-aanwijzingen heb ik zo min mogelijk genoteerd. Naar mijn mening biedt dat de ruimte voor
de speler om naar eigen inzicht te kleuren, al zal het karakter van een bicinium vaak wel sturend zijn voor
de registratiekeuze. Tempo-aanduidingen zijn bij elk bicinium juist wél vermeld. Hoewel deze niet
‘absoluut’ zijn, geven ze wel een duidelijk indicatie van het tempo waar dat wellicht vanwege snelle of
juist langzamere notenwaarden wellicht niet meteen duidelijk is. Een artistieke voordracht is gewenst.
Hoewel de bicinia bedoeld zijn als voorspel op de te zingen psalm, is het natuurlijk goed mogelijk om bij
psalmen waarvan de melodie hetzelfde is de bicinia te combineren tot een kleine partita, zoals bij 24, 62,
95, 111 of 66, 98 en 118.